Indywiduacja

Indywiduacja to podróż trwająca całe życie. Jest podstawą i centralną koncepcją każdej pracy rozwojowej, którą możemy uważać za jungowską. To proces trwający całe życie, podczas którego zarówno świadome, jak i nieświadome aspekty psychiki zostają zintegrowane, co prowadzi do większego poczucia całości i samoświadomości. Indywiduacja pozwala stać się bardziej świadomi wpływu naszego nieświadomego umysłu na nasze życie. Dzięki niej stajemy się bardziej zdolni do dokonywania świadomych życiowych wyborów. Jest to jednak również wieloaspektowe pojęcie, którego nie można ująć w jednej definicji i pozostaje przedmiotem poważnej debaty analityków jungowskich. Sam Jung zauważa, że „termin naukowy, taki jak »indywiduacja«, nie oznacza, że mamy do czynienia z czymś znanym i ostatecznie wyjaśnionym”.

Indywiduacja – gromadzenie, odrzucanie i rekombinacja 

Od urodzenia, a może nawet wcześniej, gromadzimy skojarzenia i obrazy, które zaczynają tworzyć kompleksy uczuciowe, kształtujące naszą osobowość. Dowiadujemy się, jak wygląda świat i jak musimy reagować, aby dopasować się do otoczenia. Rzadko kwestionujemy lub badamy nasze spostrzeżenia i po prostu akceptujemy je jako rzeczywistość. Nasza tożsamość wyłania się wtedy jako nieświadomy konformizm, gdy identyfikujemy się ze znaczącymi przedmiotami z otaczającego nas świata.

Przedmiotami tymi mogą być ludzie lub rzeczy, w konkretnych lub abstrakcyjnych formach. Możemy na przykład utożsamiać się z naszymi rodzicami, przyjmując ich maniery i wartości, lub z ideałami istniejącymi w naszym społeczeństwie lub ideałami religijnymi. Identyfikacja odgrywa cenną rolę w rozwoju naszej osobowości, ponieważ to właśnie poprzez to nieświadome naśladownictwo uczymy się rozwiązywać problemy i orientować się w świecie. Identyfikacja pozwala nam rozwinąć „świadomie kolektywną postawę społeczną” (Jung), że musimy być funkcjonalną częścią grup, do których należymy.

Jednak, chociaż możemy wtedy dobrze dostosować się do naszego kontekstu społecznego, w rezultacie możemy odsunąć się od naszego potencjału.

Możemy bezkrytycznie założyć, że zachowania i normy, które widzimy wokół nas, są jedynymi zachowaniami, które są dla nas dostępne, a następnie rozwijać naszą osobowość wyłącznie w oparciu o nasze ograniczone doświadczenie świata. Możemy wtedy nadmiernie utożsamiać się z tą personą i nie dostrzegać jej ograniczeń i granic. Menedżer może „zarządzać” swoją rodziną, a coach może „trenować” swoich przyjaciół, nie zdając sobie świadomie sprawy, że różne konteksty mogą wymagać różnych zachowań lub pozwalać na wyrażanie różnych aspektów naszej osobowości.

Jeśli pozostaniemy nieświadomie zaangażowani w te identyfikacje, możemy być ograniczeni przez struktury, role i oczekiwania. W tym sensie nasze świadome życie pozostaje zubożone. Indywiduacja daje nam możliwość rozwinięcia się poza ograniczenia i zniekształcenia tych identyfikacji, w kierunku rozszerzenia sfery świadomości i wzbogacenia świadomego życia psychicznego. Indywiduacja pozwala nam zacząć głębiej badać siebie i stać się mniej zależnymi od zewnętrznych obiektów, które kształtują naszą osobowość i nasze relacje. Możemy zacząć uznawać i oddzielać się od nieświadomych założeń, które nagromadziliśmy, na temat świata i naszego w nim miejsca.

Ten proces wglądu i odpuszczania reprezentuje pierwszy z dwóch „ruchów” procesu indywiduacji, który możemy nazwać analizą lub separatio. To oddzielenie stwarza przestrzeń dla wyłaniania się nowych możliwości, wyłaniających się z nieświadomości w postaci impulsów i symboli, pozwalających nam następnie doświadczyć drugiego „ruchu” indywiduacji, syntezy lub coniunctio. Tutaj kompleksy uczuć, które stłumiliśmy lub po prostu leżały uśpione w nieświadomości, czekając na swój moment, mogą zacząć być uznawane przez ego. Możemy doświadczać napięcia i dyskomfortu związanego z funkcją transcendentną, która łączy przeciwstawne siły świadomości i nieświadomości w nowej formie z nowymi postawami i perspektywami na życie.

W ten sposób dwa ruchy indywiduacji pozwalają na oddzielenie się od tożsamości zbiorowej i ruch w kierunku „rozwoju jednostki psychologicznej jako istoty odrębnej od ogólnej, kolektywnej psychologii” (Jung) jako „oddzielnej, niepodzielnej jedności lub »całości«”. (Jung)

Powyższy opis procesu indywiduacji daje nam podpowiedź, kiedy jego tempo może nabrać największej prędkości, lub też kiedy staje się on najbardziej palący, mianowicie od połowy życia. Pojawia się wtedy często również coś, co Jung nazwał kryzysem wieku średniego. W problemach, które pojawiają się w tym okresie, na pewno użyteczne są narzędzia ACT.